معارف اسلا می

درس 5 تداوم رسالت

چون قرآن كريم ، آخرين كتاب آسمانی و رسول خدا خاتم پيامبران است،

می توان پرسيد:

طرح و برنامۀ خداوند برای جامعۀ اسلامی، پس از رحلت رسول خدا)ص(چيست؟

اين جامعه در چه مسيری و چگونه بايد حركت كند؟

رهبری اين نظام در طول تاريخ آينده برعهدۀ چه كسانی بايد قرار بگيرد؟

یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً             نساء 59

 اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! خدا را اطاعت كنيد و از رسول و اولى الامر خود جانشينان پيامبر اطاعت كنيد. پس اگر درباره چيزى نزاع كرديد آن را به حكم خدا و پيامبر ارجاع دهيد، اگربه خدا و قيامت ايمان داريد. اين رجوع به قرآن و سنّت براى حلّ اختلاف بهتر وپايانش نيكوتراست.

 

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ                        مائده 55

ولي ّ و سرپرست  شما، تنها خداوند و پيامبرش  و مؤمناني  هستند كه  نمازرا برپا مي دارند و در حال  ركوع، زكات  مي دهند.

 

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

               

                                                مائده 67

اي  پيامبر! آنچه  را از سوي  پروردگارت  به  تو نازل  شده  است  در موردولايت  و جانشيني  حضرت  علي  اعلام  كن  واگر چنين  نكني ، رسالت  الهي را نرسانده اي  و بدان  كه  خداوند تو را از شرّ مردم  و كساني  كه  تحمّل شنيدن  اين  پيام  مهم  را ندارند حفظ مي كند. همانا خداوند گروه  كافران  راهدايت  نمي كند.

 

إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً

                                                احزاب 33

همانا خداوند اراده كرده است كه پليدى گناه را از شما اهل بيت پيامبر دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.

 

به کمک توضيحات زير، ترجمهٔ آيات را تکميل کنيد.

اُولِی الۡاَمۡر: صاحبان امر                 وَلِیّ: سرپرست

بَلِّغۡ: برسان                                لَمۡ تَفۡعَلۡ: انجام ندهی

ما بَلَّغۡتَ: نرسانده ای                   يَعۡصِمُكَ: تو را نگه می دارد

برای رسيدن به پاسخ سؤالی که در ابتدای درس طرح شد، قبل از هر چيز لازم است مشخص شود که در ميان قلمرو های سه گانهٔ رسالت پيامبر، کدام يک با رحلت ايشان پايان می پذيرد و کدام يک بايد ادامه يابد.کدام یک از قلمرو های رسالت پیامبر با رحلت ایشان پایان می پذیرد ؟ چرا؟

بنابر آنچه در درس چهارم آمد،( قلمرو اوّل رسالت  يعنی دريافت و ابلاغ وحی  با وجود قرآن و حفظ آن در ميان مسلمانان پايان می پذيرد و آن بخش از رسالت پيامبر که مربوط به نبوت می باشد، بارحلت ايشان تمام می شود و پيامبر اکرم (ص)«خاتم النّبييّن » است.)

کدام یک از قلمرو های رسالت پیامبر با رحلت ایشان پایان نمی پذیرد ؟ چرا؟

امّا( دو قلمرو ديگر به همان دلايلی که در زمان حيات ايشان ضروری بود، پس از ايشان نيز ضروری است و ادامه می يابد. زيرا با گذشت زمان و گسترش سرزمين اسلامی، ظهور فرقه ها و انديشه های مختلف، پيدايش مسائل و مشکلات پيچيدهٔ اجتماعی، اقتصادی، سياسی و فرهنگی، نياز به امام و رهبری که جامعهٔ اسلامی را به سوی رستگاری و عدالت هدايت کند، همچنان وجود دارد.)

ضرورت انتخاب امام از جانب خداوند را توضیح دهید؟

يعنی (همان طور که در زمان پيامبر اکرم (ص)« تعليم و تبيين تعاليم دين»،« ولایت و سرپرستی جامعه » ضروری بود و ايشان اين مسئوليت ها را از جانب خداوند انجام می داد، ضروری است که پس از ايشان، کسانی به عنوان « امام» از جانب خداوند اين مسئوليت ها را به انجام رسانند و راه پيامبر را  ادامه دهند. همچنين لازم است انسان هايی که قلب و جان خود را لايق پذيرش هدايت معنوی کرده اند، از اين هدايت نيز برخوردار شوند.)

با توجه به توضيحات قبل ، در اين حديث بينديشيد و ببينيد چرا پيامبر فرموده است :

حدیث ضرورت شناخت امام را نوشته ترجمه کنید؟

حدیث « من مات................ »را تکمیل کرده ترجمه کنید؟

مَنۡ ماتَ                                          هر کس بميرد

وَ لَمۡ يَعۡرفۡ امامَ زَماِنه ی                       و امام زمان خود را نشناخته باشد

ماتَ ميتَةً جاهِليَّةً                                به مرگ جاهلى مرده است.

تعيين امام

اکنون که نياز به امام پس از رسول خدا روشن شده اين سؤال پيش مى آيد که

چه کسى امام را معيّن و معرفى مى کند و چگونه مى توان او را شناخت.؟

(از آن جا که امام همهٔ مسئوليت هاى پيامبر اکرم(ص) جز دريافت و ابلاغ وحى را دارد، بايد صفات و ويژگى هاى خاصی داشته باشد تا مردم در درستىِ راهنمايى ها و فرمان هاى وى به يقين واطمینان برسند.از جملهٔ اين ويژگى ها« عصمت » است.  تشخيص عصمت براى انسان ها ممکن نيست؛ اطمينان برسند. بنابراين، همان طور که پيامبر از طرف خدا معين مى شود، تنها کسى که مى تواند فرد شايستهٔ مقام امامت رامعرفى کند، خداست. )

با تدبر در آيات و روايات مطمئن و مسلّم نقل شده از پيامبر و مطالعهٔ تاريخ اسلام در می يابيم که خداوند، اميرالمؤمنين علی بن ابی طالب را به جانشينی رسول خدا و امامت بعد از ايشان منصوب فرموده است.

در اين جا به تدبر در برخی از اين آيات و روايات مربوط به امامت اميرالمؤمنين

می پردازيم.

روش تدبری ما در اين درس، کمک گرفتن از روايات و وقايع تاريخی در تبيين آيات است.

۱- معرفى امام در مراسم دعوت خويشان: حدود سه سال از بعثت گذشته بود که اين

فرمان از جانب خداوند برای پيامبر آمد: « خويشان نزديک خود را انذار کن»  برای انجام اين دستور، رسول خدا چهل نفر از بزرگان بنی هاشم را دعوت کرد و دربارهٔ اسلام با آنان سخن گفت و در پايان به آنان فرمود:

کدام يک از شما مرا در اين راه کمک مى دهد تا برادر من، وصّى من و خليفهٔ من در ميان شما باشد؟

همهٔ مهمانان سکوت کردند. در ميان سکوت آنان که به پيروزى و گسترش دين پيامبر اميدى نداشتند، على بن ابى طالب که در آن زمان نوجوانى بيش نبود، برخاست و گفت:

«من يار و ياور تو خواهم بود، اى رسول خدا»

درخواست پيامبر سه بار مطرح شد و هر بار همه سکوت کردند و تنها على قاطعانه اعلام آمادگى و وفادارى کرد. پس از آن، پيامبر دست ايشان را در دست گرفت، بيعت ايشان را پذيرفت و به مهمانان فرمود:

«همانا اين، برادرمن ،وصى من و جانشين من درميان شما خواهد بود. »

چرا پيامبر اکرم در شرايطى که حتى خويشانش نيز دعوت او را نپذيرفته

بودند، جانشين خود را معين کرد؟ انجام دادن اين کار در ابتدای دعوتش به چه

معناست؟

۲ نزول آيۀ ولايت: در يکى از روزها، نزديک ظهر، فرشتهٔ وحى آمد و از جانب خداوند آيه ای آورد که در آن ويژگی های ولیّ و سرپرست مسلمانان مشخص شده بود. در اين آيه، ابتدا خداوند و سپس پيامبر و پس از ايشان کسی به عنوان ولیّ معرفی شده بود که به خدا ايمان دارد، نماز را برپا می دارد و درحال رکوع صدقه می دهد.

هنگامی که رسول خدا دريافت که چنين واقعه ای رخ داده است و کسی در رکوع صدقه داده و خداوند قصد معرفی او را دارد، با شتاب و در حالی که آيه را می خواند و مردم را از آن آگاه می کرد، به مسجد آمد و پرسيد:

آيا کسى در حال رکوع صدقه داده است؟

فقيرى که انگشترى در دست داشت،به حضرت على که در حال نماز بود، اشاره کرد و گفت:

آرى، اين مرد در حال رکوع، انگشترى خود را به من بخشيد.

صداى تکبير ياران بلند شد و رسول خدا ستايش و سپاس خداوند را به جا آورد.

نزول اين آيه در هنگام انجام واقعه اى که مردم ناظر آن بودند و اعلام اين حقيقت از جانب رسول خدا که مصداق آيه امام على است، براى آن بود که مردم به چشم خود ببينند و از زبان پيامبر بشنوند و امکان کتمان و مخفی کردن آن از بین برود.

۳ نزول آيۀ تطهير: اُمّ سَلَمه، همسر رسول خدا ، مى گويد: روزى ايشان در خانه استراحت مى کرد که دختر بزرگوارش فاطمهٔ زهرا وارد شد. پيامبر ايشان را به کنار خود دعوت کرد. حضرت فاطمه نزد پيامبر رفت و در کنار ايشان نشست. پس از وى به ترتيب،حضرت على ، امام حسن و امام حسين آمدند. رسول خدا آنان را نيز در کنار خود جاى داد. آن گاه براى آنان دعا کرد و فرمود:

« خدايا! اينان اهل بيت من اند؛ آنان را از هر پليدى و ناپاکى حفظ کن»

در همين زمان فرشتهٔ وحى آمد و آيهٔ تطهير را قرائت کرد. سورۀ …. ، آيۀ ….

 

اين آيه دربردارندۀ پيام های مهمى است. دربارۀ آن بينديشيد و آن پيام ها

را استخراج کنيد.

۱ اين آيه، عصمت حضرت على، حضرت فاطمه،امام حسن و اما محسين

را اعلام مى کند. زيرا آنان را از هر گونه رجس و پلیدی دور می دارد.

۲ اهل بيت به اين معنای خاص که از هر پليدی دور باشند، فقط  شامل همین افراد می شود ، البته این مربوط به اهل بیت در زمان پیامبر است که در این واقعه در کنار پیامبر جمع شدند

۳  چون اهل بيت معصوم هستند، سخن و عمل آنان معیار و ملاک است و باید به آنها عمل کرد . یعنی نظر و عمل آنان حجت است.

ام سلمه می گويد :«من هم پيش رفتم که در کنار آن ها قرار بگيرم تا از اين افتخار بزرگ سهمی داشته و جزء اهل بيت باشم اما رسول خدا فرمود:

«ای ام سلمه، نه، تو همسر من هستی و عاقبت نيکويی داری اما اينان اهل بيت من اند »برای اين که مردم از اين موضوع مطلع شوند، پيامبر مدت ها هر روز صبح، هنگام رفتن به مسجد  از درخانهٔ فاطمه می گذشت و اهل خانه را « اهل بيت » صدا می زد و آيهٔ تطهير را می خواند.

۴ حديث جابر: وقتى آيهٔ ۵۹ سورهٔ نساء که در ابتدای درس آمده، نازل شد، جابربن عبداللّه انصارى به پيامبر گفت:« يا رسول اللّه، ما خدا و رسول او را شناخته ايم. لازم است  «اولوا الامر » را هم بشناسيم

رسول خدا فرمود:

«اى جابر، آنان جانشينان من و امامان بعد از من اند. نخستينِ آنان على بن ابى طالب است و  سپس به ترتيب: حسن بن على، حسين بن على، على بن الحسين، محمدبن على  که در تورات به «باقر»معروف است  و تو در هنگام پيرى او را خواهى ديد و هر وقت او را ديدى، سلام مرا به او برسان.

پس از محمدبن على نيز به ترتيب، جعفر بن محمد، موسى بن جعفر، على بن موسى، محمدبن على، على بن محمد، حسن بن على و پس از ايشان فرزندش مى باشد که هم نام و هم کنيهٔ من است. اوست که از نظر مردم پنهان مى شود و غيبت او طولانى مى گردد تا آن جا که فقط افرادى که ايمان راسخ دارند، بر عقيدهٔ به او باقى مى مانند. »

با تفکر در آيۀ ۵۹ سورۀ نساء و حديث جابر، پيام های زير را تکميل کنيد.

۱- مسلمانان بايد در برنامه های زندگی خود از خدا    ،رسول   و صاحبان امر  اطاعت کنند.

۲- از آنجا که اين سه اطاعات در کنار هم قرار گرفته اند، سرپيچی از هر موردحرام است.

۳-از آنجا که مصداق صاحب امر  در آيه مشخص نشده، برای آگاهی مردم

و اشتباه نکردن آن ها لازم است که رسول خدا ایشان را مشخص نماید.

 4-  بنابر سخن پيامبر اکرم کسانی که مصداق صاحبان امر هستند ،عبارتند از: امامان..................

۵  -  حديث ثقلين: پيامبراکرم به طور مکرر،از جمله در روزهاى آخر عمر خود، می فرمود:

اِنّى تارِكٌ فيکُمُ الثَّقَلَيۡنِ        من در ميان شما دو چيز گرا نبها  می گذارم:

کِتابَ اللِّٰه وَ عِتۡرَتى اَهۡلَ بَيۡتى        کتاب خدا و عترتم اهل بيتم را.

ما انۡ تَمَسَّکۡتُمۡ بهِما               تا وقتى که به اين دو تمسک جوييد

لَنۡ تَضِلّوا اَبَدً ا                        هرگز گمراه نمى شويد

وَ انَّهُما لَنۡ يَفۡتَرقا                   و اين دو هيچ گاه از هم جدا نمى شوند

 حَتّىٰ يَردا عَلَىَّ الۡحَوۡ ض         تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند

با تفکر در اين حديث ، چه پيام هايى را مى توان استخراج کرد؟

۱ همان طور که قرآن و پيامبر لازم و ملزوم يک ديگرند و از هم جدا نمى شوند ، قرآن و اهل بيت نيز همواره با هم اند.

۲ همان طور که قرآن هميشگى است،وجود معصوم نيز در کنار آن هميشگى می باشد.

۳ در صورتی مسلمانان گمراه نمی شوند که از هر دو ثقل پیروی کنند.

۴ نمی توان برای هدايت به یکی از این دو تمسک جست زیرا این دو از یکدیگر جدایی ناپذیرند و قابل تفکیک نیستند.

۶  حديث منزلت: وقتى خداوند حضرت موسى را مأمور مبارزه با فرعون کرد، آن حضرت از خداوند خواست که برادرش هارون را مشاور، پشتيبان و شريک در امر هدايت مردم قرار دهد. خداوند نيز درخواست حضرت موسى را پذيرفت.

پيامبر اکرم نيز بارها به حضرت على فرمود:

اَ نۡتَ مِنّى                            تو براى من

بِمَنۡزلَة هارونَ مِنۡ موسی         به منزلهٔ هارون براى موسى هستى؛

اِلّا اَنَّه و لانَبىَّ بَعۡدى                      جز اين که بعد از من پيامبرى نيست.

۷  حديث غدير: پيامبر گرامى اسلام در سال دهم هجرت عازم مکه شد تا فريضهٔ حج را به جا آورد. اين حج که در آخرين سال زندگى ايشان برگزار شد، به« حَجَّة الوداع » و « حَجَّة البلاغ » مشهور است. در اين مراسم حج، حدود ۱۲۰ هزار نفر شرکت کرده بودند تا روش انجام دادن اعمال حج را از ايشان فراگيرند و اعمال را همراه ايشان به جا آورند. پس از برگزارى حج و در مسير بازگشت به مدينه درروز هجدهم ماه ذيحجه، در محلى به نام غديرخم  آيهٔ ۶۷ سورهٔ مائده که در ابتدای درس آمده، نازل شد.

در اين آيه ، تدبر کنيد و به سؤال های زير پاسخ دهيد.

۱ خداوند چه فرمانی به پيامبر می دهد؟آنچه براو نازل شده و بدان فرمان یافته به مردم برساند و ابلاغ کند.

۲ اهميت اين فرمان چقدر است؟به آن میزان است که اگر انجام نگیرد اصل رسالت به انجام نرسیده است.

۳ چرا خداوند به پيامبر اکرم وعده می دهد که او را حفظ خواهد کرد؟زیرا ابلاغ این رسالت منافع برخی را به خطر می انداخت و احتمال آن بود که به مخالفت بر خیزند.

بعد از نزول اين آيه، پيامبر اکرم دستور داد همه توقف کنند تا بازماندگان برسند و آنان که پيش رفته اند، برگردند. ظهر شده بود؛ ابتدا نماز را به جا آوردند و سپس، پيامبر در يک سخنرانى مهم ومفصل با مردم سخن گفت و آنان را براى دريافت آن پيام بزرگ آماده کرد. در اين جا از مردم پرسيد:

اَ يُّها النّاسُ                                    اى مردم

مَن اَوۡلَى النّاسِ بالۡمُؤۡمِنينَ       چه کسى به مؤمنان

مِنۡ اَانۡفُسِهِمۡ                        از خودشان سزاوارتر است؟

گفتند: خدا و پيامبرش بر ما ولايت و سرپرستى دارند.

سپس، فرمود:حدیث غدیر را نوشته ترجمه کنید؟

(مَنۡ کُنۡتُ مَوۡلا ه            هرکس که من ولىّ و سرپرست اويم،

فَهٰذا عَلىٌّ مَوۡلاهُ            على نيز ولى و سرپرست اوست.)

و اين جمله را سه بار تکرار کرد.

در پايان سخنرانى نيز از حاضران خواست که مطالب گفته شده را به غايبان برسانند. پس از آن، مردم براى عرض تبريک و شادباش به سوى امام آمدند و با وى بيعت کردند.

سخنان پيامبر در اين واقعه از جهت سلسلهٔ راويان حديث چنان محکم است که شايد کمترحديثى مانند آن وجود داشته باشد. صدو ده نفر از اصحاب پيامبر که در غدير حاضر بود هاند، آن را بی هيچ واسطه اى از پيامبر نقل کرد ه اند. دانشمندان و تاريخ نويسان و مفسرانى از اهل سنت نيز اين واقعه را با مدارک زياد در کتا بهاى خود آورد هاند که نام سيصد و پنجاه نفر آ نها در کتاب «الغدير » آمده است.

اگر چه بعد از رحلت پيامبر، زمامدارى مسلمين به امام على نرسيد و واقعهٔ عظيم غدير ناديده گرفته شد اما چگونگى برگزارى اين مراسم و سخنان رسول خدا روشنگر بسيارى از اتفاقات پس از ايشان است.

نتيجه گيری:از دلایل انتخاب جانشینی رسول خدا چه نتایجی بدست می آید؟

با بررسى اين آيات و احاديثی که گفته شد، روشن مى شود که:

(الف) پيامبر اکرم ، حضرت على و يازده فرزند ايشان را به جانشينى خود معرفى کرده است و آنان عهده دار مسئوليت امامت اند.

ب) لازمهٔ اين مرتبه از جانشينى، علم و معرفت کامل و عصمت از گناه و اشتباه است؛ همان گونه که رسول خدا اين دو ويژگى را دارا بود.

ج) تعيين جانشين رسول خدا با هدايت و راهنمايى خداوند بوده و خداوند، ائمهٔ اطهاررا به اين مقام برگزيده است

د) حضرت فاطمهٔ زهرا جزء اهل بيت است و اگرچه عهده دار امامت نبوده، اما داراى علم و عصمت کامل است و پيروى از کلام و رفتار وى بر همهٔ مسلمانان واجب و سرچشمهٔ هدايت و رستگارى است.)

دربارهٔ واقعهٔ بزرگ غدير بينديشيد و به سؤال هاى زير پاسخ دهيد:

الف) چرا مراسم غدير هم زمان با بزرگ ترين اجتماع مسلمانان برگزار شد؟هم زمانی واقعه ی غدیر با حج می تواند در جهت اطلاع رسانی باشد تا این انتصاب الهی به اطلاع مردم در سرزمین های مختلف برسد.

ب) چرا خداوند انجام ندادن اين مأموريت را مساوى با عدم انجام رسالت اعلام کرد؟

ادامه کار پیامبر بستگی کامل به امامت و رهبری علی (ع) داشت و اگر این واقعه اتفاق نمی افتاد و مردم علی (ع) را به عنوان جانشین پس از پیامبر نمی شناختند اصل دین مورد تهدید قرار می گرفت .

ج) تبريک و تهنيت مردم به حضرت على پس از پايان مراسم نشانهٔ چيست؟نشانه آن است که آن  مردم می دانستند حضرت علی (ع) به منصب امامت بر گزیده شده  و با گفتن تبریک ، رضایت و وفاداری خود را اعلام کردند.

 

 

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: دینی سال سوم، ،